از مزدک تا بعد
قبل از مزدک مانی با استفاده و روش از بعضی اصول وجنبه های ادیان و فلسفه های زمان خود مذهبی التقاتی پدید آورده در صدد در هم شکستن چهار چوب تنگ مذهب مسلط زمان خود برآمده بود. او انسانها را برای پیروزی کامل نیکی بر بدی که ستم و بیداد نیز از آثار آن بود به مبارزه دعوت میکرد . مزدک دو قرن بعد از مانی زندگی میکرد و از ادامه دهندگان او به شمار میآید . مزدک مذهب مانی را که بیشتر مبارزه منفی بود ٫ وارد مرحله تازه ای کرد و آن را با شعارهای اجتمائی انباشت . و نزاع خیر و شر را از آسمان به زمین کشاند و به مبارزه ای رویاروی با طبقه حاکم پرداختند . مزدک خواستهای اقتصادی و اجتمائی طبقه محروم را با صراحت بیشتری مطرح ساخت و دستگاه دولت را پاسدار ابقای شر و مظهر اصلی آن ٫ یعنی نابرابری اجتماعی دانست و در برابر قباد پادشاه ساسانی ایستاد . او راه رسیدن به نیکی را پرهیز گاری و شستن کین و نفرت از دل میدانست . کتاب آن‌طور که مؤلف می‌گوید«محصول تلاشی است برای بازنمایی سیرجوهر اندیشهء مزدکی در بخشی از پهنهء گستردهء تاریخ ایران...موضوع کتاب حاضر پیگیری اندیشهء یاد شده در شاخهء ادامه‌دار اصلی،یعنی خرمدینی است که در مسیر خود جلوه های گوناگونی پیدا کرده است.» پس در حقیقت کتاب را باید از مزدک تا بابک نامید،زیرا مؤلف می‌کوشد پیدایش و سیر نهضت مزدکی و سپس خرم دینی را شرح دهد. نفس توجه مؤلف به یک جنبش بزرگ اجتماعی درخور تقدیر و تحسین است؛ به ویژه آنکه از مسیر درستی رفته و سعی زیاد در گردآوری و بررسی اسناد تاریخی کرده است.ازینرو،تصور می‌کنم،خواننده با مطالعهء این کتاب در مجموع برداشت و آگاهی درستی در مورد جنبش مزدکی و دنباله‌های آن به دست می‌آورد.
